Bouw als school samen je verhaal
‘De kernwaarden van het openbaar onderwijs kunnen je helpen om als school te bepalen wat je wel of niet doet. Ook in deze tijd. Natuurlijk houd je je als docententeam bezig met het voorkomen of tegengaan van achterstanden. Borg je daarnaast ook met elkaar dat er ruimte is om met leerlingen in gesprek te gaan over wat er gebeurt in de wereld?’ Isolde de Groot is universitair docent aan de Universiteit van Humanistiek en was nauw betrokken bij het kernwaardentraject. Ze hoopt dat openbare scholen de kernwaarden actief gebruiken om hun onderwijs vorm te geven.
Gelijkwaardigheid, vrijheid en ontmoeting zijn de nieuwe kernwaarden van het openbaar onderwijs. Ze kwamen tot stand op initiatief van VOS/ABB en Vereniging Openbaar Onderwijs. De Groot was hierbij als expert betrokken. Met de nieuwe slogan Openbare scholen – waar verhalen samenkomen geven ze richting aan het openbaar onderwijs. De drie nieuwe kernwaarden sluiten aan bij de wettelijke opdracht van het openbaar onderwijs’, legt De Groot uit. ‘Gelijkwaardigheid en vrijheid komen voort uit de democratietheorie. Ontmoeting sluit aan bij actieve pluriformiteit. Een term die ook terugkomt in de wetgeving die de kernopdracht van het openbaar onderwijs beschrijft.’
Zie verschillen
‘Gelijkwaardigheid draait in de kern om recht doen aan ieder kind. Het gaat over mensenrechten en hoe die in het onderwijs zijn ingebed’, licht De Groot toe. Dat is, benadrukt ze, iets anders dan geen verschil maken tussen leerlingen. ‘Het gaat erom dat je juist iedereen in zijn of haar eigenheid ziet, zodat je elkaar beter kunt begrijpen en beter kunt helpen. Zegt een kind niets in de klas? Kijk hoe dat komt. Is het verlegen of onzeker of heeft het van huis uit meegekregen dat het niet netjes is om dingen te vragen? Het is belangrijk dat je oog hebt voor iemands achtergrond en daar vervolgens naar handelt.’
‘Dat was ook zeker van toepassing op het onderwijs op afstand van de afgelopen tijd’, vervolgt De Groot. ‘Iedereen heeft recht op onderwijs. Hoe bedien je bij online onderwijs verschillende groepen leerlingen? Ik denk dat scholen dat heel goed hebben opgepakt. Met het beschikbaar stellen van laptops, bijvoorbeeld, en door kinderen uit kwetsbare gezinnen de mogelijkheid te bieden om naar school te komen. Als je gelijkwaardigheid goed op je netvlies hebt, geeft het ook richting aan hoe je nu met groep 8 omgaat. Laat je ze gaan, zonder musical of kamp? Of regel je dat zij ook op een goede manier hun afscheid kunnen beleven? In het laatste geval zie je deze leerlingen als onderdeel van de schoolgemeenschap en laat je zien dat je hen serieus neemt.’
Vrijheid en verantwoordelijkheid
Bij vrijheid noemt De Groot het belang van onderscheid in positieve en negatieve vrijheid. Bij negatieve vrijheid gaat het volgens haar om zo min mogelijk bemoeienis en zelf bepalen wat je doet. Bij positieve vrijheid om de vrijheid je eigen vermogen in te zetten. ‘Daar hebben kinderen dan wel ondersteuning bij nodig. Hoe maak ik keuzes? Hoe gaan we in de klas met elkaar om? Hoe kan ik mijn stem laten horen? Als school kun je kinderen hierbij op weg helpen.’ De Groot ziet dat de coronacrisis dit begrip nog meer lading geeft. ‘Bij vrijheid hoort verantwoordelijkheid. Dat heeft de afgelopen tijd heel duidelijk gemaakt. Bijvoorbeeld bij de 1,5 meter afstand. Elk kind komt hierbij dilemma’s tegen. Kan ik nog wel naar oma en opa als ik met vrienden ga voetballen? Het is goed om op school dit soort dilemma’s te bespreken. Wat vond je lastig? Wat betekent jouw gedrag voor iemand anders?’
Diversiteit en participatie
De derde kernwaarde ontmoeting komt, zoals genoemd, voort uit actieve pluriformiteit. De Groot: ‘Dat is best een academische term. We zochten daarom een waarde die uitdrukt dat het openbaar onderwijs belang hecht aan diversiteit en participatie. Bij ontmoeting gaat het om de bereidheid elkaar actief op te zoeken en in contact te blijven staan met mensen die overtuigingen en gewoonten hebben die anders zijn dan de jouwe.’ Ook hier ziet De Groot weer een link naar deze tijd. ‘Premier Rutte heeft een oproep gedaan: zorg voor elkaar. Het is mooi als je hierover met kinderen in gesprek kunt gaan. Hoe doe je dat? Hoe houd je oog voor iemand die het zwaar heeft? Ook voor docenten gold dat. In je mentoruur zit je ineens met 30 leerlingen voor je neus, als hun camera’s al aanstaan. Hoe houd je die kinderen ook figuurlijk in beeld?’
Handen en voeten
En hoe kun je er nu voor zorgen dat de kernwaarden ook echt handen en voeten krijgen op school? Daarvoor is het volgens De Groot belangrijk dat de kernwaarden niet alleen bij docenten in het hoofd komen, maar dat zij ook met elkaar bespreken hoe ze de kernwaarden zichtbaar maken in het onderwijs. ‘Bouw als school samen je verhaal. Dan wordt het makkelijker om ruimte te geven aan de kernwaarden en hierover met elkaar het gesprek aan te gaan. Bespreek hoe je met leerlingen praat en ze betrekt bij besluiten in de school, welke rol ouders hebben, hoe je de buurt onderdeel van de school laat zijn, hoe je feestdagen viert. Maar ook hoe je de kernwaarden terug laat komen in de verschillende vakken. Dan worden je waarden zichtbaar en kun je laten zien dat je bepaalde dingen belangrijk vindt en er een duidelijke visie op hebt.’
Uiteindelijk levert dat veel op voor zowel docenten als kinderen, denkt De Groot. ‘Als je als docenten met elkaar hebt afgesproken dat dit je uitgangspunten zijn, voel je je gesteund en kun je kinderen bekwamer richting geven in het samenleven met elkaar. Het ondersteunt je pedagogische competenties en een open en vreedzame cultuur. Het helpt ook om ruimte te nemen voor andere dingen dan taal of rekenen. Voor kinderen betekent een schoolcultuur die is gebaseerd op deze kernwaarden dat er aandacht is voor wie je bent, en voor het samen vormgeven aan een school waar iedereen zich thuis kan voelen. Het leert kinderen om te participeren. Hoe mooi is het als je op school al eens een gesprek hebt met de directeur over wat jij belangrijk vindt. Dat je op school al hebt geleerd om je stem te laten horen.’
‘Scholen moeten niet voelen of denken dat dit ‘erbij’ komt’, besluit ze. ‘De kernwaarden helpen om keuzes te maken en vooral om met elkaar te doen wat je belangrijk vindt.’